براي تقويت حافظه و رفع فراموشی، در آموزه‌های دينی و تعاليم اسلامی توصيه‌هايی شده است که ما در این نوشتار به مهم‌ترين توصيه‌هايی که مشتمل بر سوره‌ها و آيات قرآن است، اشاره می‌کنیم.

سوره‌ها و آیات قرآن برای تقویت حافظه

1) «در کتاب فضايل و خواص سوره‌ها و آيه‌های قرآن» آمده است که خواندن سوره‌های «ياسين» و «فتح» در تقویت حافظه موثر است.

2) خواندن «آيه الکرسی»، یعنی آيات 255-257 سوره بقره و مداومت بر آن خصوصاً پس از نمازهای يوميه برای تقويت حافظه مفید است.
مرحوم آيت الله كشميری می‌فرمايد: خواندن «آيه الکرسی» روزی 21 مرتبه برای تقويت حافظه نافع است.

3) در کتاب «پرسش‌های شما و پاسخ‌های آيت الله بهجت (ورق‌های آسمانی)» آمده است که زياد خواندن آيه 6 سوره اعلی، یعنی آیه‌ی

«سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى»‏

براى رفع نسيان و فراموشى مؤثر و مجرّب است.

4) برای کسی که زياد فراموشی به او دست می‌دهد، مواظبت بر خواندن آیه 286 سوره بقره، یعنی آیه‌ی

«رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِين‏»

مفيد است.

تقویت حافظه در روایات اسلامی

در روايات اسلامی نيز برای تقويت حافظه نکاتی برای تقويت حافظه و رفع فراموشی ذکر شده است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1) در «کليات مفاتيح الجنان» آمده است که دعای زیر را پيامبر اعظم (صلی الله عليه و آله) به حضرت علی (عليه السلام) براى تقويت حافظه تعليم نمود:

«سُبْحَانَ مَنْ لَا يَعْتَدِي عَلَى أَهْلِ مَمْلَكَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا يَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِيمِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِي قَلْبِي نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً إِنَّكَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِير.»

2) خواب قيلوله کردن.

شخصى به پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله) عرض كرد: من حافظه خوبى داشتم و اكنون فراموشى بر من غالب شده؟ حضرت در پاسخ فرمود: «آيا خواب قيلوله می‌كردى و آن را ترك كرده‌‏اى؟ گفت بلى، فرمود: باز خواب قيلوله بكن تا آنچه فراموش کرده‌ای به حافظه ات برگردد.»
خواب قيلوله پيش از ظهر است و بعد از نماز ظهر تا عصر و خواب بعد از ظهر حماقت است و خواب قيلوله نعمت است چنان كه امام باقر (عليه السلام) نيز مي فرمايد:

«النَّوْمُ أَوَّلَ النَّهَارِ خُرْقٌ وَ الْقَائِلَةُ نِعْمَةٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ النَّوْمُ بَيْنَ الْعِشَاءَيْنِ يَحْرِمُ الرِّزْق»‏؛
«خواب اول روز جهالت است؛ خواب نيمروز [قيلوله‏] نعمت است و سبب تقويت حافظه می‌شود؛ خواب پس از عصر حماقت است؛ خواب ميان نماز مغرب و عشا مانع روزی‌ می‌شود.»

3) در «مكارم الأخلاق» ذکر شده است که امام صادق (عليه السلام) به کسی که چيزی را فراموش کرده بود، فرمود: دستت را بر پيشانی بگذار و اين دعا را بخوان:

«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مُذَكِّرَ الْخَيْرِ وَ فَاعِلَهُ وَ الْآمِرَ بِهِ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَذْكُرَنِي مَا أَنْسَانِيهِ الشَّيْطَانُ الرَّجِيم‏»

4) در کتاب «طب الأئمة عليهم السلام» آمده است که مداومت بر خواندن دعای زیر بعد از نماز صبح و قبل از اين که فرد سخنی بگوید برای تقویت حافظه مفید است:

«يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ فَلَا يَفُوتُ شَيْئاً عِلْمُهُ وَ لَا يَئُودُه‏»

یک نکته مهم

بعضی از عوامل مربوط به حافظه در اختيار انسان نيست و مربوط به عوامل ژنتيکی و وراثتی است. به عبارتی ديگر، حافظه و استعداد هر انسانی برآيندی از عوامل متعدد وراثتی و محيطی است که بعضی از اين عوامل در اختيار اوست و بعضی از اختيار انسان خارج است بنابراين، هرگز نبايد توقع داشت که با انجام راهکارهايی که ما برخی از آن‌ها را ذکر کرديم، معجزه شود و ناگهان حافظه انسان افزايش چشمگيری يابد و يا در صورت عدم تأثير، اعتقاد فرد نسبت به توصيه‌هايی که از معصومين (علیهم السلام) صادر شده است، کم شود.

ضمن اینکه آنچه در مورد تقويت حافظه از کتاب‌های روايی و دعاها بيان شده است، تنها روش تقويت حافظه محسوب نمی‌شود و راهکارهای دیگری نیز وجود دارند که ما در مقالات مختلف از منظرهای مختلفی بررسی کرده‌ایم مانند سه مقاله زیر:

«گیاهان دارویی و معجون برای تقویت حافظه در طب سنتی»

«پدر و مادرها بخوانند؛ 12 ماده غذایی موثر برای تقویت هوش کودکان»

«23 روش برای تقویت حافظه»