شواهد نشان می‌دهد تغییرات و رخدادهای نامناسب محیطی در زمان پیش از تولد، آثار مختلفی بر نوزاد خواهد گذاشت. با توجه به اصطلاح «برنامه‌ریزی پیش از تولد» عوامل غیرژنتیکی هم علاوه بر عوامل ژنتیکی، در اوایل شکل‌گیری جنین، جسم او را سازماندهی می‌کنند. بنابراین، به دلیل منعطف بودن سیستم بدنی و رشدی جنین، عوامل محیطی که مادر با آن‌ها در ارتباط است، بر جنین و بافت‌های او اثر می‌گذارد و او را برای زندگی خارج از شکم مادر آماده می‌کند. مغز نیز به این رویدادهای پیش از تولد بسیار حساس بوده، از آن‌ها تاثیر می‌پذیرد. در ادامه این مطلب با موارد خطرناک در دوران بارداری آشنا می‌شوید.
سیگار کشیدن در دوران بارداری چه اثری روی مغز جنین دارد؟
مصرف سیگار در دوران بارداری توسط مادر یا قرارگیری او در معرض دود سیگار، اثرات منفی و مخربی بر رشد سلولهای مغز کودک دارد. این آثار به ویژه در نیمه‌ی نخست دوران بارداری بسیار جبران ناپذیر است، حتی در برخی مواقع، مصرف سیگار منجر به سقط جنین نیز می‌شود. در صورت ادامه‌ی رشد و زندگی جنین، مغز جنین از تحول عادی خود خارج می‌شود و تحولی نابهنجار پیدا می‌کند. جنین از محیط اثر می‌پذیرد، بنابراین در خود تغییراتی ایجاد می‌کند تا با شرایط محیطی وخیم سازگاری یابد. برای مثال نوزادان مادران سیگاری با وزن کم متولد می‌شوند، زیرا در دوران رویایی به دلیل مصرف سیگار توسط مادر مواد مغذی کافی دریافت نکرده‌اند. برای مقابله با این کمبود تغذیه، سوخت و ساز جنین کم می‌شود تا انرژی ذخیره کند. در این وضعیت وزن او کم می‌شود و با وزن کم به دنیا می‌آید. تولد نوزاد با وزن کم بر رشد و تحول بعدی او نیز اثر گذار است. نوزادانی که هنگام تولد، کوچک و کم‌وزن هستند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به ناتوانی‌های جسمانی، مغزی و شناختی قرار دارند. همچنین ممکن است این کودکان به مشکلات بینایی یا بیماری‌های ریوی مبتلا شوند. نوزادان مادران سیگاری هوش پایین‌تری دارند و در آینده مشکلات رفتاری خواهند داشت.
مصرف الکل در دوران بارداری چه اثری روی مغز جنین دارد؟
الکل ماده مضر دوم برای رشد جنین است، به طوری که بر تحول او آسیب وارد می‌کند. مصرف الکل حتی به میزان بسیار کم در دوران بارداری اثراتی مضر و پایدار بر مغز جنین می‌گذارد که پس از تولد و در طول زندگی‌اش با آن دست به گریبان خواهد بود. در دوران بارداری، جنین به موادی که وارد بدن مادر می‌شود حساس است و هر بار که مادر مقداری الکل بنوشد، گویی جنینش آن الکل را مصرف کرده است. خون جنین قادر نیست الکل را مانند بدن یک بزرگسال تجزیه کند. بدین ترتیب، الکل به میزان بیشتر و به مدت طولانی‌تر در خون جنین باقی می‌ماند.
مواد سمی موجود در الکل از طریق خون مادر به جنین منتقل می‌شود و جنین را به سندرم جنین الکلی مبتلا می‌سازد. مصرف الکل منجر به مرگ سلولهای مغزی یا رشد نابهنجار آن‌ها می‌شود و در کارکرد سلولهای مغزی و محل قرارگیری آن‌ها اختلال ایجاد می‌کند. میزان تیامین و فولیک اسید در بدن زن بارداری که الکل مصرف می‌کند کاهش می‌یابد. همچنین با تنگ شدن رگ‌های خونی، رسیدن خون به جنین را مختل می‌کند و مواد غذایی و اکسیژن کم‌تری به جنین می‌رسد؛ به طوری که مغز جنین دچار تخریب می‌شود.
مطالعات نشان داده است افرادی که پیش از تولد در معرض الکل قرار می‌گیرند مغز کوچک‌تری دارند. همچنین برخی بخش‌های مغز مانند مخچه، هسته‌های قاعده‌ای و جسم پینه‌ای از بین می‌روند یا تخریب می‌شوند. سه ماهه‌ی اول بارداری در شکل‌گیری و رشد مغز و اندام‌های جنین بسیار اهمیت دارد و خطر الکلی شدن جنین در این مدت زیاد است؛ زمانی اوضاع وخیم‌تر می‌شود که مادر هنوز نمی‌داند باردار است! از دیگر اثرات مصرف الکل بر جنین، می‌توان به هوش پایین، ناتوانی‌های یادگیری، مشکلات رفتاری مانند ناتوانی در کنترل تکانه، مشکلات حافظه و زبان، ضعف در مهارت‌های اجتماعی، اختلال بیش‌فعالی - نارسایی توجه و در حالت وخیم‌تر، عقب‌ماندگی ذهنی کودک اشاره کرد.
الکل حتی بیشتر از سایر مواد اعتیادآور مانند حشیش، هروئین و کوکائین بر تحول مغز و جسم جنین اثر مخرب می‌گذارد.
همچنین بخوانید: «تقویت هوش جنین»
آیا مصرف مواد اعتیادآور توسط مادر باردار بر رشد مغز جنین اثر منفی دارد؟
1) کوکائین
این ماده در بدن جنین کند‌تر از بدن مادر حذف می‌شود، در نتیجه آثار مخرب بیشتری بر آن می‌گذارد. زمانی که کوکائین وارد بدن زن باردار می‌شود، میزان آدرنالین خون را افزایش می‌دهد. این امر باعث تنگی عروق مادر و افزایش فشار خون او و جنینش شده، در نتیجه نیاز جنین به اکسیژن بیشتر می‌شود. مصرف کوکائین حتی در برخی موارد منجر به جدا شدن جفت از شکم مادر و سقط جنین می‌شود. نوزادانی که از مادران وابسته به مواد اعتیادآور مانند کوکائین و هروئین متولد می‌شوند، با احتمال بیشتری به سندرم محرومیت مبتلا می‌شوند. سیستم عصبی نوزاد بیش از اندازه حساس و تحریک‌پذیر می‌شود، سر این نوزادان کوچک‌تر از حد معمول است و از نظر رشد جسمانی و مغزی ضعیف هستند. ضریب هوشی این نوزادان در آینده پایین خواهد بود و با مشکلات یادگیری و رفتاری روبه‌رو می‌شوند.
2) حشیش
حشیش نیز ماده‌ی اعتیادآور مضری است که مانند سیگار حاوی مواد سمی بوده، با عبور از جفت بر میزان مصرف اکسیژن جنین اثرات منفی می‌گذارد. با مصرف حشیش میزان منواکسیدکربن و دی‌اکسیدکربن خون افزایش می‌یابد و در نتیجه میزان اکسیژن کم می‌شود. در این وضعیت احتمال سقط جنین وجود دارد. همچنین نوزاد با وزن کم متولد می‌شود، مغزش آسیب می‌بیند و از نظر جسمانی و ذهنی نیز تحول طبیعی‌اش به تعویق می‌افتد یا متوقف می‌شود. پزشکان مصرف حشیش را برای زنان باردار ممنوع کرده‌اند زیرا اثرات مخرب پایداری بر مغز جنین می‌گذارد.
3) هروئین
مصرف هروئین در دوران بارداری احتمال تولد زودهنگام، وزن کم و مشکلات تنفسی جنین را بالا می‌برد و منجر به افت قند خون، خونریزی مغزی و حتی مرگ نوزاد می‌شود.
4) مصرف داروهای توهم‌زا مانند اکستازی
مصرف این داروها در دوران بارداری منجر به توهم و انجام رفتارهای خطرناک توسط مصرف‌کننده می‌شود و این گونه ممکن است به جنین آسیب وارد شود. همچنین نوزادانی که مادرانشان در دوران بارداری داروی روانگردان مصرف کرده‌اند، با وزن کم، عضلات شل و آسیب مغزی متولد می‌شوند.
5) مت‌آمفتامین (شیشه)
شیشه نیز با افزایش ضربان قلب مادر و جنین مشکلاتی مشابه با مصرف کوکائین در جنین ایجاد می‌کند. به طوری که مصرف این ماده منجر به آسیب مغزی و مشکلات یادگیری و رفتاری نوزاد در آینده می‌شود.
مقاله پیشنهادی برای شما: «آیا تغذیه با شیر مادر کودک را باهوش می‌کند؟»
مصرف مواد شیمیایی و آرایشی توسط مادر در دوران بارداری چه اثری بر رشد مغز جنین دارد؟
نوعی از مواد شیمیایی که در تولید لوازم آرایشی، بطری‌های پلاستیکی و دیسکت‌های فشرده استفاده می‌شود، درجه‌ای از سمی بودن را دارا است که منجر به اختلال در شکل‌گیری برخی نواحی مغزی و ایجاد مشکلات رفتاری و اجتماعی پس از تولد می‌شود.
سخن پایانی ویکی هوش
علاوه بر مواردی که بالاتر ذکر شد، برخی غذاهای دریایی حاوی جیوه و سرب، رنگ، مواد بازیافتی و جوشکاری منابع سمی هستند که باید از آن‌ها اجتناب شود. هوای آلوده نیز عامل خطر جدی در آسیب‌پذیری جنین محسوب می‌شود.
پیشنهاد می‌شود مادران باردار کمتر در محیط‌های دارای مواد شیمیایی قرار گیرند. از خوردن مواد غذایی که با آفتکش و حشره‌کش در تماس بوده‌اند و ماهی‌هایی که در محیط مسموم به جیوه پرورش یافته‌اند اجتناب و غذاهای تازه مصرف کنند. همچنین در ماه‌های نخست بارداری به ویژه تا سه ماهگی حتی‌الامکان از مصرف لوازم آرایشی خودداری کنند.
محیط و عادت‌های مادر در دوران بارداری نقش حیاتی در تمام طول زندگی فرزندش خواهد داشت. کافی است مادران در دوران بارداری نکات ذکر شده در این مقاله را رعایت کنند تا فرزند سالمی به دنیا آورند و خطرات احتمالی را به حداقل برسانند.
شاد و سلامت باشید😊
این مقاله را نیز مطالعه کنید: «تقویت هوش جنین در دوران بارداری»
دیدگاه خود را بنویسید