«چرا انسان‌های باهوش کارهای احمقانه انجام می‌دهند؟» عنوان کتابی است که جين اف. آستروم به رشته تحرير درآورده و تلاش کرده است تحليل نسبتا کاملی از رفتارهای هيجانی افراد باهوش به مخاطب ارائه دهد. سعيد دوج، سيروس آقايار و شهرزاد نجفی ترجمه اين اثر را برعهده داشته‌اند.

علاوه بر این نویسنده، محققان و دانشمندان زیادی در سراسر جهان بر این باور‌ند که انسان‌های باهوش کارهای احمقانه‌ و غیرقابل باوری انجام می‌دهند. به گفته تاریخ نویس چارلز موری، تنها افراد بسیار باهوش قادرند «اشتباهات فجیع» بیافرینند. شاید این موضوع که افراد باهوش اشتباهات بزرگ می‌کنند بر خلاف تصوّر عموم باشد، اما مطالعات زیادی صحّت این موضوع را نشان می‌دهد. افراد باهوش نه تنها مانند سایر افراد در معرض اشتباه کردن می‌باشند بلکه گاهی حتی بیشتر مستعد بروز اشتباهات بزرگ می‌باشند.

پس از دهه‌ها تحقیق، دانشمندان به تدریج متوجه علت این موضوع شده‌اند. فردریک شین از دانشگاه ییل یکی از این محققین است. او توضیح داده که چرا گاهی «هوش» و «تفکر عقلایی» با یکدیگر همراهی نمی‌کنند.
فردریک در یکی از آزمایش‌ها، به افراد تحت آزمایش چنین مسئله ای داد: یک چوب چوگان و یک توپ جمعا یک دلار و ده سنت هستند. قیمت چوب یک دلار بیشتر از توپ است. قیمت توپ چقدر است؟
فردریک متوجه شد برخی افراد تمایل دارند با اعتماد به نفس کامل، بطور ناگهانی و بدون فکر، جواب نادرست بدهند که توپ ده سنت قیمت دارد. قیمت توپ در این مسئله ۵ سنت است. حتما تعجب می‌کنید اگر بدانید در این آزمایشی که فردریک انجام داد بیشتر افراد باهوش جواب غلط دادند.

مطلب پیشنهادی به شما: «3 تست هوش که فقط 17 درصد افراد می‌توانند به آن‌ها پاسخ صحیح دهند!»

بیش از نیمی از دانشجویان مورد آزمایش فردریک از دانشگاه‌های هاروارد، پرینستون و ام‌آی‌تی پاسخ اشتباه دادند، شاید وحشتناک‌ترین جنبه در مورد اشتباهاتی که مردم باهوش مرتکب می‌شوند، همین عدم آگاهی آنها از اشتباهاتشان است.

روانشناس‌هایی از دانشگاه‌های جیمز مدیسون و دانشگاه تورنتو نیز به نتیجه مشابهی رسیدند. آنها هم تست‌هایی یکسان به صدها نفر دادند و دقت پاسخ‌هایشان را با سطح هوش آنها مقایسه کردند. این محققین هم یافتند که احتمال غلط پراندن (زود و بدون فکر جواب دادن) افراد باهوش بیشتر است زیرا آنها در واقع اشتباهات فکری بیشتری موقع حل کردن مسئله مرتکب می‌شوند.

چرا انسان‌های باهوش کارهای احمقانه انجام می‌دهند؟

1) تله هوش

افراد بسیار باهوش توسط قدرت مغزی خود گول می‌خورند. این باور که ما چون باهوش هستیم تصمیمات درست می‌گیریم «تله هوش» یا Intelligence trap نام دارد. رهایی از تله هوش دشوار است. فقدان فروتنی فکری در این افراد منجر به اخذ تصمیمات ضعیف می‌گردد. افراد باهوش توانایی ذاتی زیادی در اثبات نظرات خود و ردّ نظرات سایرین دارند. این موضوع باعث می‌شود از بررسی بیشتر یک موضوع غافل شوند. افراد کمتر باهوش با قطعیت کمتری از یک موضوع دفاع می‌کنند و با تعصب کمتر به بررسی جامع‌تر می‌پردازند. از آنجایی که هوش به شهود و الهام نزدیک می‌باشد، فرد باهوش در مواجهه با یک موضوع، سرعت قضاوت بالایی دارد و از زوایای مختلف موضوع را بررسی نمی‌کند و دچار تصمیمات و قضاوت‌های شهودی می‌شوند. همانطور که آقای رابسون در کتاب «تله هوش» به درستی، مغز انسان را به موتور یک ماشین تشبیه می‌نماید که علی‌رغم داشتن خودرویی با موتور بسیار عالی، رسیدن ایمن شما به مقصد تضمین نمی‌شود. ممکن است شما قادر باشید با سرعت بالاتری حرکت کنید اما اگر مسیر را اشتباه بروید به مقصد نخواهید رسید.

هر چند که منافع باهوش بودن بسیار زیاد است و منجر به موفقیّت‌های تحصیلی و شغلی می‌گردد، اما افراد باهوش بیشتر در معرض سوگیری‌ها و قضاوت‌های اشتباه می‌باشند. افراد باهوش از کودکی در معرض تحسین اطرافیان خود بوده‌اند و نسبت به توانمندی‌های خود دارای اعتماد به نفس بیش از حد می‌باشند. این تصوّر که آنها از متوسط جامعه باهوش‌ترند باعث می‌شود نسبت به ایده‌ها و طرز فکر خود دارای تعصّب باشند. افراد باهوش بر این باورند که چون باهوش‌اند می‌توانند هر چیزی را به راحتی به دست بیاورند و توانایی انجام کارهای زیادی را دارند و آنقدر مشغول نقد دیگران هستند که از نقد و اصلاح خود غافل می‌مانند. آنها از درک خطاهای ذهن و اشتباهات خود عاجزند.

2) آی کیو بالا ولی ای کیو پایین

افراد باهوش غالبا هوش هیجانی پایین دارند. هوش هیجانی یا EQ به معنی توانایی نظارت بر احساسات خود و همچنین احساسات دیگران، تشخیص و برچسب زدن صحیح احساسات مختلف و استفاده از آن‌ها است. افراد با IQ بالا معمولا EQ متوسط و پایین دارند لذا قائل به نخبه سالاری هستند. تحقیقات موسسه TalentSmart بر روی یک میلیون نفر نشان داده حتی در بین افراد دارای بالاترین IQ آنهایی کارآیی دارند که بالاترین EQ را نیز داشته باشند.

مطلب پیشنهادی: «هوش هیجانی (EQ) در مقابل هوش شناختی (IQ)»

3) مولتی تسکینگ یا چند وظیفه‌ای

مولتی تسکینگ (Multitasking) یا چند وظیفه‌ای به شرایطی گفته می‌شود که فرد به طور همزمان دست به انجام چند کار می‌زند. افراد باهوش، واقعا سریع فکر می‌کنند و همین سرعت فکر، آنها را کم صبر می‌کند. این افراد مایل هستند چند کار را با هم جلو ببرند. معمولا این تصور در بین عموم مردم وجود دارد که وقتی چند کار همزمان انجام می‌شود بهره‌وری افراد بالا می‌رود. اما تحقیقاتی که در دانشگاه Stanford شده چیز دیگری را نشان می‌دهد. انجام چند کار به صورت همزمان باعث کاهش کارایی و عملکرد فرد می‌شود و احتمال اشتباه را بالا می‌برد.

4) عدم پذیرش بازخورد دیگران

افراد باهوش معمولاً ارزش بازخورد دیگران را دست کم می‌گیرند زیرا پذیرفتن افراد واجد شرایطی که می‌توانند ارزیابی و بازخورد مفیدی داشته باشند برای آنها دشوار است و همین موضوع و رفتار افراد باهوش مانع رشد و بهبود عملکرد آنها می‌شود. افراد باهوش دیدگاه‌ها و عملکرد خود را منطقی فرض می‌کنند و در برابر یادگیری از افراد دیگر مقاومت کنند. آنها هر کسی را دارای صلاحیت برای دادن بازخورد نمی‌دانند. باور کرده‌اند که همیشه جواب درست را می‌دانند و این جزئی از شخصیت آنها شده است.

سخن پایانی

ممکن است برخی تصور کنند که مطالب بیان شده در این مقاله نوعی نادیده گرفتن افراد باهوش است، اما این طور نیست. یکی از بزرگترین هدیه‌های زندگی ضریب هوشی بالا است و ما در این مقاله سعی کردیم چالش‌های این هدیه خداوندی را به شما معرفی کنیم و به برخی پرسش‌های حول آن پاسخ دهیم.

مطلب پیشنهادی: «هوش اقتصادی چیست؟ نکاتی برای تقویت هوش اقتصادی شما»