مراحل حافظه: رمزگذاری، ذخیره سازی و بازیابی

تا به حال به این فکر کرده‌اید که اگر ما خاطره‌ای از گذشته نداشتیم و به طور کلی حافظه نداشتیم، زندگی چگونه می‌شد؟ حافظه برای تمام زندگی ما ضروری است. بدون خاطره‌ای از گذشته، ما نمی‌توانیم در زمان حال فعالیت کنیم یا به آینده فکر کنیم. ما نمی‌توانیم به یاد بیاوریم که دیروز چه کاری انجام داده‌ایم، آنچه امروز انجام داده‌ایم یا فردایی که قصد داریم انجام دهیم. بدون حافظه، ما نمی‌توانیم چیزی یاد بگیریم.

در این نوشته ابتدا مختصری درباره حافظه توضیح می‌دهیم، سپس به صورت کامل به بررسی مراحل حافظه می‌پردازیم.

آن چه در مقاله «مراحل حافظه : رمزگذاری ، ذخیره سازی و بازیابی» خواهید خواند:

1. مختصری درباره حافظه
2. مراحل حافظه: 1- رمزگذاری 
3. مراحل حافظه: 2- ذخیره‌سازی
4. مراحل حافظه: 3- بازیابی

مختصری درباره حافظه

یکی از شگفت‌آورترین پدیده‌های شناختی انسان، حافظه است. لحظه‌ای را تصور کنید که همه اطلاعات موجود در حافظه را از دست بدهیم. در آن صورت، نمی‌توانستیم مسیر برگشت به منزل‌مان را پیدا کنیم؛ از کنار دوستان و آشنایان با بی‌تفاوتی عبور می‌کردیم؛ قادر به یادآوری هیچ دانشی نبودیم و نمی‌توانستیم دو عدد ساده را در هم ضرب کنیم. تصورات و ادراکات قبلی ما در حافظه، ذخیره می‌شود.

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های انسان، قدرت تفکر اوست. اگر حافظه شکل نگیرد، تفکری هم نخواهد بود. حافظه ابزاری برای گذر از شناخت پایه (مثل توجه و ادراک) و ورود به شناخت عالی، یعنی تفکر است. 

1. اولین خاطره در چه سنی شکل می‌گیرد؟
2. آیا نوزادان، در اولین روز تولد، قادر به تشخیص بوی مادران‌شان از سایر افراد هستند؟
3. آیا هرکس از حافظه‌اش بیشتر استفاده کند، دیرتر از دیگران دچار اختلالات حافظه میشود؟
4. آیا در ظرفیت حافظه هیچ محدودیتی وجود ندارد؟
5. آیا افرادی که در محاکم قضایی به عنوان شاهد، شهادت می‌دهند از هر نوع خطای حافظه مصون هستند؟

سؤال‌های فوق نمونه‌ای از پرسش‌های جذابی است که درباره حافظه مطرح می‌شود. اطلاعاتی که قبلاً به وسیلۀ توجه و ادراک دریافت کرده‌ایم در حافظه ذخیره می‌شوند.

حافظه ابزاری است که ما برای استفاده از این اطلاعات در زمان حال به تجربیات گذشته خود می‌پردازیم و اصطلاحی است که به ساختارها و فرآیندهای درگیر در ذخیره‌سازی و بازیابی بعدی اطلاعات داده می‌شود. حافظه در پردازش مقادیر زیادی از اطلاعات نقش دارد. این اطلاعات اشکال مختلفی را به خود می‌گیرد، به عنوان مثال تصاویر، صداها یا معانی. 

مراحل حافظه:

فرض کنید شما تصمیم می‌گیرید در نمایشگاه کتاب از غرفه کتاب‌های داستانی بازدید کنید. پس از بازدید، کتابی با عنوان «کیمیاگر» را ملاحظه می‌کنید. تصمیم می‌گیرید این کتاب را بخرید.

 بعد از مطالعه به دوست‌تان محمد می‌گویید: من کتاب جالبی با عنوان «کیمیاگر» را خریدم. این کتاب را پائولو کوئلیو، نویسنده مشهور برزیلی، نوشته است. محمد بعد از شنیدن این اطلاعات از شما می‌خواهد تا چند روزی کتاب را به او امانت دهید و شما قول می‌دهید فردا کتاب را به دوست‌تان بدهید و برای اینکه فراموش نکنید یک روبان سبز روی کیف‌تان می‌گذارید. روز بعد شما از به یاد ماندن تقاضای دوست‌تان خوشحال خواهید بود و با شادمانی کتاب را به محمد امانت می‌دهید.

چطور شد که شما روز بعد کتاب را با خود به همراه بردید؟

در این مثال، «عمل به وعده»، متضمن شکل‌گیری حافظه بوده است.

در گام نخست باید درخواست محمد به یک رمز قابل قبول (در این جا ربان سبز رمز قابل قبول است) تبدیل شود و به حافظه سپرده شود. بعد از اینکه به حافظه سپرده شد باید تا صبح روز بعد آن اطلاعات حفظ شود. گام آخر، بیرون کشیدن اطلاعات سپرده شده از حافظه است.

در اینجا سه مرحله حافظه شکل گرفته است. گام به حافظه سپردن، رمزگذاری نام دارد. نگهداری اطلاعات، ذخیره‌ سازی یا اندوزش نام دارد. آخرین مرحله حافظه، یعنی به خاطر آوردن اطلاعات ذخیره شده، بازیابی نام دارد. حافظه در هر یک از این مراحل امکان خطا دارد.

در شکل زیر مراحل سه‌گانه حافظه آمده است.

1.رمزگذاری

هنگامی که اطلاعات به سیستم حافظه ما وارد می‌شوند (از ورودی حسی)، باید به شکلی تغییر یابد که سیستم بتواند از عهده آن برآید و بتواند ذخیره شود.

به این موضوع مانند تغییر واحد پول در هنگام سفر از یک کشور به کشور دیگر فکر کنید. به عنوان مثال، کلمه ای که در یک کتاب  دیده می‌شود می‌تواند در صورت تغییر (رمزگذاری) به صورت صدا یا معنا ذخیره ‌شود.

سه روش اصلی برای رمزگذاری وجود دارد:

1. تصویری
2. صوتی
3. معنایی

به عنوان مثال‌، چگونه شماره تلفنی را که در دفترچه تلفن جستجو کرده‌اید به یاد می‌آورید؟ اگر بتوانید آن را مشاهده کنید، از کدگذاری تصویری استفاده می‌کنید، اما اگر آن را برای خود تکرار کنید، از کدگذاری صوتی استفاده می‌کنید.

شواهد نشان می‌د‌هد که سیستم رمزگذاری اصلی در حافظه کوتاه مدت (STM)، کدگذاری صوتی است. هنگامی که به شخصی لیستی از اعداد و حروف ارائه می‌شود، او سعی می‌کند با تمرین مجدد (بصورت شفاهی) آنها را در حافظه کوتاه مدت خود نگه دارد.

تمرین، فرایندی کلامی است بدون توجه به اینکه لیست موارد به صورت صوتی (کسی آن‌ها را خوانده) یا تصویری (روی یک برگه) ارائه شده است.

به نظر می‌رسد سیستم رمزگذاری اصلی در حافظه بلند مدت (LTM)، کدگذاری معنایی است. با این حال، اطلاعات در LTM هم‌چنین می‌توانند بصری و صوتی کدگذاری شوند. مرحله بعدی پردازش اطلاعات ذخیره سازی است.

2. ذخیره سازی

این عنوان مربوط به ماهیت محل‌های دخیره در حافظه است، یعنی جایی که اطلاعات در آن ذخیره می‌شود، چه مدت زمان طول می‌کشد تا ذخیره شود، چه مقدار می‌تواند در هر زمان اطلاعات را نگهداری کند (ظرفیت) و چه نوع اطلاعاتی نگهداری می‌شود.

نحوه ذخیره اطلاعات بر نحوه بازیابی آن تأثیر می‌گذارد. در مورد تفاوت بین حافظه کوتاه مدت (STM) و حافظه بلند مدت (LTM) تحقیقات قابل توجهی انجام شده است.

بیشتر بزرگسالان می‌توانند بین 5 تا 9 ماده را در حافظه کوتاه مدت خود ذخیره کنند. میلر (1956) این ایده را مطرح كرد و آن را شماره جادویی 7 نامید. او فکر می‌کرد که حافظه كوتاه مدت ظرفیت 7 ماده (بعلاوه یا منهای 2) را دارد زیرا فقط دارای تعداد مشخصی از "شکاف‌ها" بود كه در آن می‌توان موارد ذخیره شده را یافت. 

با این حال، میلر مقدار اطلاعاتی را که می‌توان در هر شکاف نگهداری کرد، مشخص نکرد. در واقع، اگر بتوانیم اطلاعات را با هم جمع کنیم، می‌توانیم اطلاعات بیشتری را در حافظه کوتاه مدت خود ذخیره کنیم. در مقابل، تصور می‌شود ظرفیت حافظه بلند مدت نامحدود است.

اطلاعات فقط می‌توانند برای مدت کوتاهی (0 تا 30 ثانیه) در حافظه کوتاه مدت ذخیره شوند، اما در حافظه بلند مدت می‌توانند یک عمر داشته باشند.

آیا برای داشتن یک حافظه قوی، رمزگردانی و ذخیره‌سازی کافی است؟ در ادامه به بررسی پاسخ این سوال می‌پردازیم.

3. بازیابی حافظه

سومین مرحله حافظه، بازیابی نام دارد. در بازیابی،‌ اطلاعات از حافظه فراخوانده می‌شود. برخی، با این‌که رمزگذاری خوبی دارند و اطلاعات را برای مدت زمان طولانی در ذهن نگهداری می‌کنند، اما نمی‌توانند آن‌ها از حافظه بیرون بیاورند. در «پدیده نوک‌زبانی» فرد می‌گوید من پاسخ این سؤال را می‌دانم، (اصطلاحاً در نوک زبان من است) ولی نمی‌توانم بگویم. اگر شما چنین وضعیتی را تجربه کرده‌اید، بدانید در مرحله بازیابی آن اطلاعات مشکل دارید. در این حالت به فرد مقابل می‌گویید: لطفاً اولین کلمه آن را بگویید! بعد از شنیدن اولین کلمه بلافاصله بقیه اطلاعات به خاطرتان می‌آید. بازیابی اطلاعات از حافظه، به نشانه‌های آن اطلاعات وابسته است. هرچه نشانه بیشتری داشته باشیم، بازیابی بهتری انجام می‌شود. در پدیده نوک زبانی، گفتن اولین کلمه یکی از نشانه‌های مرتبط به آن بوده است.

وقتی از ما خواسته می‌شود چیزی را از حافظه بازیابی کنیم، تفاوت‌های بین STM و LTM  کاملاً مشخص می‌شود.

در حافظه کوتاه مدت مطالب به صورت متوالی ذخیره و بازیابی می‌شود. به عنوان مثال، اگر به گروهی از شرکت‌کنندگان لیستی از کلمات برای یادآوری داده شده باشد، و سپس از آن‌ها خواسته شود کلمه چهارم موجود در لیست را بخاطر بسپارند، شرکت‌کنندگان به منظور بازیابی اطلاعات، لیست را به ترتیبی که شنیده‌اند، طی می‌کنند.

سازماندهی اطلاعات می‌تواند به بازیابی کمک کند. شما می‌توانید اطلاعات را به صورت متوالی ترتیب دهید (مانند حروف الفبا، اندازه یا زمان). تصور کنید که بیمار از بیمارستان مرخص شده است که درمان آن شامل قرص‌های مختلف در زمان‌های مختلف، تغییر لباس و انجام تمرینات است.

اگر بیمار این دستورالعمل‌ها را به روشی که باید در طول روز انجام شود (مثلاً به ترتیب زمان) انجام دهد، این به بیمار کمک می‌کند تا آن‌ها را به خاطر آورد. 

در این نوشته آموختیم از زمانی که اطلاعات به ذهن ما وارد می‌شود تا زمانی که ما این اطلاعات را به خاطر می‌آوریم، عملیات رمزگذاری، ذخیره سازی و بازیابی انجام می‌شود. هم‌چنین دانستیم که در هر کدام از این مراحل امکان به وجود آمدن خطا می‌باشد و اگر شما مطلبی را به خاطر نمی‌آورید امکان مشکل در هر کدام از مراحل گفته شده باشد. در پایان اگر سوالی درباره مطالب گفته شده دارید و یا ابهامی در مورد این مسائل پیش آمده، حتما از ما بپرسید.

منبع: simplypsychology.org 

نویسنده: «افشین کلهری»