ضعف حافظه کوتاه مدت؛ علل، علائم، درمان، پیشگیری
از دست دادن حافظه کوتاه مدت به حالتی گفته میشود که فرد توانایی یادآوری اتفاقات اخیر را ندارد. در بیشتر مواقع حافظه بلندمدت سالم میماند. با آنکه اغلب افراد ضعف حافظه کوتاه مدت را به افزایش سن و زوال عقل ربط میدهند، عوامل دیگری نیز باعث ایجاد علائم ضعف حافظه میشوند، از این رو این بیماری درمانهای مختلفی دارد. در این مقاله با علل و علائم ضعف حافظه کوتاه مدت و راهکارهایی برای پیشگیری و درمان این نوع حافظه آشنا خواهید شد.
حافظه کوتاه مدت چیست؟
این نوع حافظه ظرفیت کمی دارد و پس از پر شدن در صورت ورود اطلاعات جدید، اطلاعات قدیمی را پاک میکند. حافظه کوتاه مدت به صورت موقت به ذخیره اطلاعات میپردازد. به طور معمول حافظه کوتاه مدت تنها ظرفیت هفت قطعه را دارد. مانند یک رمز 7 رقمی یا شماره تلفن 7 رقمی. اکثر افراد نیز به طور متوسط میتوانند تنها همان 7 تکه اطلاعات را در هر مرتبه به خاطر بسپارند که به آن قانون طلایی حافظه کوتاه مدت میگویند.
اطلاعات در حافظه کوتاه مدت تقریبا به مدت 20 الی 30 ثانیه باقی میمانند. اگر اطلاعات به صورت مرتب در ذهن شما تکرار و پردازش نشوند در سریعترین زمان این اطلاعات از بین میروند.
حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت بسته به نوع اطلاعاتی که دریافت میکنند متفاوت عمل میکنند. حافظه کوتاه مدت معمولا کیفیتهای فیزیکی تجربه از جمله هر آنچه میبینیم، هر آنچه انجام میدهیم، هر آنچه میچشیم، هر آنچه لمس میکنیم و در نهایت هر آنچه میشنویم را ذخیره و پردازش میکند.
برخی از افراد از حافظه کوتاه مدت به عنوان یک فیلتر یاد میکنند. یک فیلتری که تعیین میکند چه چیزی ارزش ثبت در حافظه را دارد و چه چیزی باید در ذهن از بین برود. جالب است بدانید حافظه کوتاه مدت در لوب پیشانی قشر مغز ایجاد میشود.
برای آشنایی با انواع حافظه و تفاوتهای آنها، مقاله دیگر ویکی هوش را مطالعه کنید:
علل ضعف حافظه کوتاه مدت چیست؟
1) آلزایمر
یکی از علل اصلی ضعف حافظه کوتاه مدت، زوال مغز و بیماری آلزایمر است که با افزایش سن رخ میدهد. وقتی فردی بر اثر آلزایمر یا زوال عقل حافظه کوتاه مدتش را از دست میدهد ممکن است بهطور ناگهانی دچار کاهش حافظه شود. افراد با افزایش سن بایستی مراقب علائمی مانند کاهش تمرکز و تغییر شخصیت باشند چرا که از علائم بارز آلزایمر است.
مقاله مرتبط و جامع درباره آلزایمر:
«آلزایمر چیست؟ عوامل، علائم، درمان و پیشگیری از آلزایمر»
در ادامه، سایر علل ضعف حافظه کوتاه مدت را بررسی میکنیم.
2) استرس
استرس یکی دیگر از علل ضعف حافظه کوتاه مدت محسوب میشود. مقدار بیشازحدِ کورتیزول (هورمون استرس) به همراه آدرنالین ممکن است بر مهارتهای شناختی همچون حافظه تأثیر منفی بگذارد. افراد بسیاری با کمک روشهای مدیریت استرس توانستهاند میزان استرس را در زندگیشان کاهش بدهند.
3) حواس پرتی!
از آنجایی که محرکهای زیادی در اطرافمان وجود دارند و افراد زیادی سعی در جلب توجهمان دارند، حواس پرتی و فراموش کردن برخی چیزها مانند قرار ملاقات بهسادگی اتفاق میافتد. همچنین اگر دربارهی مسئلهای خیلی نگران باشیم یا بیشازحد به آن توجه کنیم، امکان فراموش کردن آن وجود دارد.
4) افزایش سن
اگر میانسال یا مُسن هستید، ممکن است اخیرا متوجه شده باشید فراموشکارتر شدهاید. پس از کامل شدن رشد، مغز دیگر سلولهای مغزی جدیدی تولید نمیکند؛ یعنی بهجای سلولهایی که میمیرند، هیچ سلول جدیدی جایگزین نمیشود و درنتیجه تعداد سلولهای مغز کمتر میشوند. در این حالت فعال بودن و کار کشیدن از حافظه میتواند مفید باشد. سیگار کشیدن، رژیم غذایی نامناسب و مصرف مشروبات الکلی از عوامل شناختهشدهای هستند که منجر به ضعف فکری در دوران پیری میشوند.
5) اعتیاد به الکل
سندرم کورساکوف، نوعی زوال مغزی است که ممکن است بر اثر اعتیاد به الکل رخ بدهد. این بیماری ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد و در افراد معتاد به الکل شایعتر است.
6) آسیبهای وارد شده بر مغز
در موارد حاد، آسیب مغزی ممکن است منجر به مشکلات حافظه شود. عفونتها، تومورهای مغزی یا ضربه دیدن سر میتوانند از جمله علل ضعف حافظه کوتاه مدت باشند.
7) عوارض برخی داروها
مصرف برخی از درمانها و داروها هم میتواند یکی از علل ضعف حافظه کوتاه مدت باشد. شیمیدرمانی یکی از روشهایی است که ممکن است باعث ایجاد تغییراتی در مغز شود. به طور کلی اگر بهتازگی استفاده از داروی خاصی را شروع کردهاید و متوجه کاهش تمرکز و افزایش فراموشکاری خود شدهاید، جهت اطمینان خاطر به دنبال مشورت با یک متخصص باشید و داروهای خود را بررسی کنید.
علائم ضعف حافظه کوتاه مدت
- کلمات مناسب برای جملهبندی را به سختی به خاطر میآورید.
- دلیل حضور خود در یک اتاق یا برای انجام کاری، در لحظه به خاطر نمیآورید.
- جای اشیاء یا لوازم خود را گم میکنید.
- ناتوانی در به یاد آوردن خاطرات اخیر.
- فراموش کردن نام افراد.
راهکارهایی برای درمان و مبارزه با ضعف حافظه کوتاه مدت
در ادامه به بررسی برخی از روشهایی که برای درمان کمحافظگی موثر هستند میپردازیم.
1) بازیهای معمایی انجام دهید
ساعت مشخصی را برای انجام بازیهای معمایی و فکری اختصاص دهید. این بازیها باعث افزایش تمرکز، افزایش مهارتهای انجام کار و انعطافپذیری میشود. برای مثال چند شیء را روی میز قرار دهید و سعی کنید تا مدت ۳۰ ثانیه آنها را به خاطر بسپارید؛ سپس اشیاء را از روی میز بردارید و سعی کنید تا مدت ۳۰ ثانیه نام آنها را روی کاغذ یادداشت کنید. علاوه بر این حل جدول کلمات، سودوکو و… نیز میتواند برای درمان ضعف حافظه کوتاه مدت، به شما کمک کند.
ویکی هوش یک لیست پیشنهادی از بازیهای فکری را در مقالهای دیگر منتشر کرده است:
2) نیروی حافظه را به کار بگیرید
توجه خود را تا حد ممکن افزایش دهید؛ برای مثال به پوششها دقت کنید و ۴ جزء را مانند نوع لباس، رنگ لباس، جنس و جواهرات در ذهن خود نگه دارید و شب سعی کنید همه آن موارد را به یاد آورید.
3) بعضی کارها را برعکس انجام دهید
مغز خود را به چالش بکشید و از روشهای جایگزینی برای انجام دادن کارها استفاده کنید؛ مانند مسواک زدن با دست دیگر، بستن ساعت در دست دیگر و غیره.
4) نقش ورزش در درمان حافظه کوتاه مدت
ورزش از بهترین داروها برای تقویت حافظه کوتاه مدت است. با ورزشهای هوازی استرس خود را مدیریت کنید تا بتوانید از حافظه خود بیشترین استفاده را کنید. تحقیقات نشان میدهند ورزش کردن باعث بهبود عملکردهای شناختی میشود و تاثیر مستقیمی بر عملکرد حافظه دارد. تمرینات ورزشی باعث رشد سلولهای جدید در هیپوکامپ مغز میشوند که این بخش مغز مربوط به حافظه و یادگیری افراد است.
5) با صدای بلند تکرار کنید
اگر تمایل دارید اطلاعاتی را در حافظه خود ثبت کنید و قدرت حافظه کوتاه مدت خود را افزایش دهید باید هر اطلاعاتی که میخواهید در ذهن ثبت شود را با صدای بلند چندین بار برای خود تکرار کنید. پژوهشها نشان میدهند تکرار مطالبی که میخواهید به خاطر بسپارید، حتی بدون صدا و فقط با حرکت دادن لبها به یادآوری مطالب کمک میکند.
6) از ترفندها استفاده کنید
از ترفند کلمهها، تصویرها و عبارتهای مربوط به آن موضوع غافل نشوید تا آن را برای همیشه به یاد داشته باشید. مانند هفلشتا پلنگ و شیش تا (7*8=56).
7) منظم باشید
وسایلی را که مورد استفاده روزانه خود است در مکانهای مشخص بگذارید تا فراموش نکنید. همیشه کارهایتان را با ترتیب، نظم و برنامه انجام دهید. انضباط فردی برای رسیدن به موفقیت کمک کننده است.
8) همیشه داشتن دفتر یادداشت داشته باشید
یکی از بهترین راهها برای مبارزه با اختلال حافظه، تهیه دفتر یادداشت برای نوشتن کارهای روزانه برای به یاد داشتن آنها است. بسیاری از افراد حتی با حافظه قوی هستند که از دفترچه یادداشت جهت افزایش بهرهوری خود استفاده میکنند.
9) اطلاعات را به بخشهای کوچکتر تبدیل کنید
اگر اطلاعات خود را به بخشهای کوچکتر تقسیم کنید آن وقت میتوانید به راحتی این اطلاعات را ذهن خود ثبت و حفظ نمائید. در این صورت حتی به یادآوری اطلاعات کوچکتر برایتان راحتتر میباشد. مثلا یک شمارهای مانند ۱۲۳۴۵۶۷۸۹ را به صورت ۱۲۳-۴۵۶-۷۸۹ در ذهن خود ثبت کنید. معروفترین مثال برای بخشبندی اطلاعات کدپستی است. همانطور که میدانید کدپستی به صورت بخشبخش نوشته میشود و به همین علت راحتتر در ذهن میماند. به طور مثال ۷۶۳-۴۹-۷۴۹-۱۴
10) تنها بر روی یک کار تمرکز کنید
به گذشته و اتفاقات آن و آینده و استرسهای آن فکر نکنید. سعی کنید در زمان حال زندگی کنید و تنها به کاری که در آن لحظه میکنید تمرکز کنید. تمرکز کردن باعث میشود که حواستان پرت نشود مثلا هنگامی که شما چندین کار را با یکدیگر انجام میدهید باعث درگیری زیاد شما و در نهایت فراموشی چیزهای بسیار ساده میشود. همچنین اگر چندین کار را با هم انجام دهید احتمال اینکه حتی یکی از آنها را به صورت کامل انجام دهید بسیار کم است زیرا انسان در هر زمان باید روی یک کار تمرکز کند و آن را به پایان برساند.
11) طبیعت درمانی
حتما از معجزه طبیعت برای آرامش و بهبود حافظه استفاده کنید. اثر مثبت پیادهروی، قدم زدن و تنفس عمیق در طبیعت بر روی حافظه ثابت شده است.
12) محدودیتهای ذهن خودتان را بشناسید
از پر کردن حافظه کوتاه مدت خود با اطلاعات بیارزش و غیرمفید که اهمیتی برایتان ندارند به شدت پرهیز کنید.
13) قهوه بنوشید
با توجه به تحقیقاتی که توسط محققان انگلیسی انجام شده است درصورتی که کافئین موجود در قهوه را برای مدت زمان کوتاهی استفاده کنید میتوانید سطح هوشیاری مغز و حافظه کوتاه مدت خود را درمان کنید. نوشیدن قهوه باعث جلوگیری از فرآیند پیری زودرس نیز میشود. البته دقت داشته باشید کافئین زیاد باعث افزایش استرس خواهد شد پس در استفاده از کافئین احتیاط کنید.
14) استفاده از انواع توت
توت میوهای سرشار از آنتیاکسیدان است که از مغز در برابر حملات رادیکالهای آزاد محافظت میکند و خطر ابتلا به بیماریهای پارکینسون و آلزایمر را در انسان کاهش میدهد. آنتیاکسیدان موجود در میوه توت همچنین توانایی آن را دارد که فرآیندهای فکری و ذهنی مغز را تقویت کند.
15) مصرف زردچوبه در غذاها
با دقت بر تحقیقاتی که در دانشگاه تکنولوژی سوینبرن در ملبورن استرالیا انجام شده است، درمییابیم که مصرف کورکومین موجود در زردچوبه پس از گذشت ۱ ساعت اثر مثبت خود را بر روی حافظه کوتاه مدت میگذارد. کورکومین در خلق و خو، خون و مهارتهای شناختی اثرات بسیار عالی، سریع و بلندمدتی را میگذارد که نباید از آنها گذشت. بیمارانی که آلزایمر دارند و با علائم شدید از جمله زوال عقل، تحریکپذیری، بیقراری و اضطراب سر و کله میزنند میتوانند با مصرف مکمل کورکومین به بهبودی قابل توجهی دست یابند.
16) مصرف شکلات تلخ
ترکیبات موجود در شکلات تلخ منجر به بهبود جریان خون در مغز میشود. همچنین مصرف همچین ماده مغذی باعث جلوگیری از ابتلا به افسردگی شده و نیز باعث کاهش ابتدا به اختلالات ذهنی در افراد مسن میشود.
17) مصرف زنجبیل در غذاها
مصرف زنجبیل یا پودر آن اثرات مثبت بسیار زیادی در زندگی انسان از خود به جای میگذارد. طبق تحقیقات انجام شده زنجبیل میتواند از کاهش قدرت حافظه کوتاه مدت و زوال عقل پیشگیری کند. مطالعاتی که در رابطه با بانوان سالمند انجام شده است نشان بر آن است که مکملهای دارای زنجبیل منجر به بهبود سطح حافظه کوتاه مدت افراد میشوند.
18) اجتناب از مصرف شکر
با توجه به تحقیقاتی که انجام شده است محققان دریافتند شکر میتواند حافظه کوتاه مدت را تخریب کند. شکر با افزایش سطح قند خون شما منجر به کاهش سطح تمرکز و تخریب خلق و خوی شما شود. با توجه به اینکه شکر تقریبا در تمام غذاهای فراوری شده وجود دارد بهتر است مصرف آنها را در زندگی به حداقل برسانید.
راهکارهایی برای پیشگیری از ضعف حافظه کوتاه مدت
1) خواب کافی داشته باشید
یکی از مهمترین نکات برای حفظ قدرت حافظه و جلوگیری از ضعیف شدن آن، داشتنِ استراحت کافی در طول شبانه روز است. ذهن شما هم مانند تمامی اعضا بدن شما نیاز به استراحت دارد و این وظیفه شماست تا با رعایت برنامهریزی دقیق و مدیریت درست زمان و هیجانات، اجازه این استراحت را به ذهن خود بدهید.
2) به روش و منابع مطالعه خود تنوع دهید
اگر بخواهیم این نکته را بست بدهیم میتوانیم اینطور بگوییم که اجازه ندهید ذهن شما به یک روند ثابت عادت کند و به اصطلاح شرطهای ثابتی را برای خودش طرح کند. برای مثال زمان مطالعه خودتان را تغییر بدهید، اگر همیشه در انتهای شب اقدام به مطالعه میکنید الان وقتش شده تا این زمان رو تغییر بدهید، یا اگر همیشه یک سبک خاص از کتاب را انتخاب میکنید به خودتان اجازه و جسارت تغییر سبک کتابهایی که مطالعه میکنید را بدهید. این کار باعث میشود ذهن شما پذیرای حجم وسیعتری از اطلاعات و شرایط مختلف باشد و به چالش کشیده شود.
3) آموختههای خود را آموزش دهید
یکی از بهترین راههای تقویت حافظه آموزش دادن به دیگران است. اگر میخواهید نکتهای که تازه یاد گرفتهاید در ذهن شما عمیقتر و ماندگارتر شود سعی کنید این نکته را به دیگران آموزش دهید. برای مثال وقتی یک نکته گرامری تازه یاد گرفتید آن نکته را به کسانی که موفق به یادگیری آن نشدهاند آموزش دهید.
4) ارتباط موضوعی ایجاد کنید
یک راهکار به شدت موثر برای تقویت حافظه ایجاد ارتباط بین مفاهیم و موضوعات مختلف است. سعی کنید بین نکاتی که یاد میگیرید ارتباط ذهنی ایجاد کنید. در این روش شما باید بین آموختههای جدید خود و دانش گذشته خود ارتباطهایی را ایجاد کنید، ارتباطهایی که به مرور باعث بهوجود آمدن ریشههای محکمی در ذهن شما میشوند.
و در پایان این مقاله:
امیدواریم موضوعاتی که در این مطلب مورد بررسی قرار دادیم برای شما مفید بوده باشد. پیشنهاد میکنیم به صفحه حافظه در وبسایت علمی-آموزشی ویکی هوش سر بزنید و جدیدترین مقالات حوزه حافظه را مطالعه بفرمایید:
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
آیا افراد با ضریب هوشی بالا در مدرسه خوب عمل میکنند؟
سن مغزی (عقلی) چیست؟
قرصهای تقویت حافظه
یادگیری زبان دوم و تاثیر آن بر تقویت حافظه
تقویت حافظه دیداری
دیدگاهتان را بنویسید